కవితలు | ఆంధ్రప్రశస్తి: విశ్వనాథ సత్యనారాయణ |
మాధవవర్మ |
4. మాధవవర్మ
(క్రీ. శ. 350)
ఇతఁడు పల్లవరాజు. నేఁటి బెజవాడ రాజధాని. ఇతఁడు బృహత్పలాయనులకు పూర్వుఁడు. శివస్కంధవర్మాదుల కాలమువాఁడు కావచ్చును. ఈ కథ ఒక శాసనము లోనిది. అతని ధర్మమునకు మెచ్చి దేవతలు రెండు ఘడియల కాలము విజయవాటికా పట్టణములో కనకవర్షము కురిపించిరఁట.
విజయవాటిక కోటవీధిలో నాఁడు సం-రంభంబు పొందుచు రాజభటులు ప్రజ నొత్తుచున్నారు ప్రక్కప్రక్కలకు, భూ - మీజాని యేకతనూజుఁడతఁడు పదివేల దివ్యసువర్ణమ్ముల నొసంగి - శ్వేత మత్తాశ్వముల్ విలిచినాఁడు అవి పూన్చిన రథంబు నారోహణచేసి - అతఁడు పురంబు వాహ్యాళిపోవు |
రాజపుత్త్రుఁడు కొన్న తురంగము లవి బహుళభద్రచిహ్నములు, శుంభన్మహాగ్ని వమ దమోఘ నాసాపుట భ్రమితసాంద్ర ఫేనములు, ఖురఘట్టితోర్వీతలములు. |
గ్రీష్మవేళానిరాకృతి మేఘ గర్భఘూ - ర్ణితవైఖరీ నేమినిస్వనములు చలిత శైలాగ్రనిర్ఝరిణీవిధా భద్ర - జాత్యశ్వ దివ్య హేషాస్వనములు కుద్దాలశాతోగ్ర ఖురవిఘట్టితధరా - చటులోద్ధత పరాగసంచయములు మత్తక్రుద్ధాహి సంరావత్కశాగ్ర సం-చాలనోద్భూత నిస్వానకములు |
మెఱుములుఱుములై వచ్చి నిమేషమంద దాటిపోయె రాసుతుని స్యందనము కదలి, పుడమిఁ దచ్చక్రఘట్టితాంగుఁడయి నెత్తు రోడికలుకట్ట నటఁబడియుండె నొకఁడు. |
పరుగెత్తురథమువెంబడిఁ ప్రజల్ మూఁకలై - పెద్దయుఁ బరువులు వెట్టినారు ఎచటఁబ్రజల్ మూఁగి రచట కేగిరి పోను - మఱి రాజభటులు సమ్మర్ద మెడప అరదంబు వెనువెంట ననుసరింపక యేండ్లు - మీఱినవారు భూమీతలాన ధూళిధూసరిత మై వ్రాలిపోయినయట్టి - శవమును గనుఁగొని జాలిపడిరి, |
అంతలో లోకబాంధవుఁ డస్తమించె అస్తగిరిగహ్వరాంత నిత్యస్థితాంధ కార కృష్ణవర్ణాహిసంచారభయద మై కకుప్పులు శ్యామలమ్మై తనర్చె. |
పొడుపుమల వెల్గునెత్తాల పొడిచి దివ్య కాంతి దిక్కుల వెదఁజల్లెఁ గర్మసాక్షి, ఉర్వి నేల ధర్మాసనంబుండె నతఁడు పల్లవేంద్రుండు మాధవవర్మనృపతి. |
మృదుల కపోలపత్రముల మీఁదికి నుబ్బెడు కుండలమ్ములన్ పొదిగిన రత్నదీధితులు మోసులు దాటి ప్రభాతనీరజా భ్యుదయములైన దివ్యనయనోజ్వలదీప్తులు దాటి శీతరు గ్వదనముదాటి ధర్మమయొకండు తదాస్యమునందుఁ దోఁచెడిన్. |
కాబోలు నీమె శోకంబుకట్టినమూర్తి - అతిభూమిదుఃఖభారానతాంగి కాబోలు నీదుఃఖగత నిరాశాదేవి - పతితోర్థ్వపక్ష్మల బాష్మనేత్ర కాబోలునీమె యేకతనూజవిరహిత - అతిదూషిత శరీరగతనిరాస్థ కాబోలు నీ వృద్ధకాంత నాయార్థిని - బహుళక్రుధాభుగ్నఫాలభాగ |
అనఁగ, నొకవృద్ధ పేదరా లరుగుదెంచి, నెత్తు రట్టలుకట్టిన నిజకుమారు శవము దిగఁజార్చి, చేతులుచాచి శవము వైపు తన దృష్టి భూపతివైపు త్రిప్పి |
"ఓయి నృపాల! యీ బుడుత యొక్కడు నాదుకులంబు తేప, నీ వో అతిధర్మరాజ వయయో! ఇదియేమిటయా! గతాసువై యీ యనుఁ గేఁగెఁబో తినుట కే మిఁకనున్నది, నాకునేమి నేఁ డే యిదె వీని వెంటఁబడి యేగెద, కోడలి కేమికావలెన్? |
ఇంతకు మించి యాపద లిఁ కేమనికల్గు, రథంబుచేతఁద్రొ క్కింతురటయ్య భూప్రజల, నెంతగనున్న సిరుల్ భుజింత్రు పా లింతురు, రాజులైన నదలింతురు, తప్పులుకల్గినన్ విచా రింతురు కాక, చంపుట సరే ప్రజ నిట్టు లకారణంబుగన్?" |
అని "నీయిష్టము న్యాయమో మఱియునన్యాయంబొ నీచేతిమీఁ దనె కాని మ్మిదె పోవుచుంటి" నని బాధాపూర్ణ నేత్రద్వయం బున నేవో వికృతస్వరూపఘటనంబుల్ గల్గి యా వృద్ధ యం తన నచ్చోట గతాసువై పడియెఁ బుత్రాయల్ల కాయాసయై. |
ఆ సమయంబునన్ నృపుని యాననసీమ ప్రశాంతిచిహ్నముల్ భాసురముల్ వెలార్చె నరపాలునితత్సభలోనివార లా హా సముదీర్ణ వక్త్రులు దృగంతవినిశ్చలవృత్తు లంతలో నైశితదీప్తి వొల్చె నరనాథు విశాలవిలోచనంబులన్. |
అధికృతులఁ బ్రాడ్వివాకులఁ బ్రధానసచివులను జూచి వాక్పతినిభుఁడా పృథివీపతి ధర్మోన్నతి విధావినిర్ణయము చేయు విధి పనివెట్టెన్. |
ప్రాడ్వివాకులను దీర్ఘముగ యోజించి స-మర్పించి రఖిలమ్ము నధికృతులకు మత్తాశ్వములుపూన్చి మనుజనాథసుతుఁడు - పురవీధులందునఁ బోవరాదు పసిపాప లుందురు పంగ్వంధు లుందురు - ప్రాణమ్ము ప్రాణమ్ము బదులుగోరు స్మృతికి భూమీజానిసుతుఁ డని కాదని - లేదు, నీతికి దయలేదటంచుఁ |
ప్రాడ్వివాకులు పడు నభిప్రాయము పడి రధికృతులు తీర్పు వినిపించి రవనిపతికి, తీర్పు వినినంతసేపు ధాత్రిపతిమోము కనుతుదలనైనఁ గదలిక కాంచలేము. |
ఆకాశమధ్య సౌధాగ్రమ్మునను జేరె - నప్పుడే తీక్ష్ణమార్తాండమూర్తి బ్రధ్నాంశు తప్తవాఃపథి కృష్ణవేణిక - ఇంద్రకూటపుటొడ్డు లెగచి మొరసె కడగి మధ్యాహ్న శంఖధ్వనుల్ పల్లవ - క్ష్మాతలేంద్రుల మొగసాల మ్రోఁగె నాఁటికి ధర్మాసనంబు చాలించె మా - ధవవర్మ ఆంధ్రపల్లవ నృపాలుఁ |
డాసనమ్మున నృపతి యున్నంతవఱకు నెంత గంభీరుఁడో డిగి యంత దుఃఖ దళితచేతస్కుఁడైఁన, బ్రధానసఖులు రాజుఁగొనితెచ్చి రంతఃపురంబునకును. |
సచివులు పుత్రశోకభర సంజ్వరు భూపతిఁజూచి వారు తీ రిచినది తీర్పు రాజు సవరించను వచ్చునటంచుఁ జెప్ప న య్యుచితవివేకి "పుత్రవిరహోగ్రభరాత్ముఁడఁగాని న్యాయకా ర్యచరణభారదుఃఖవివశాత్ముఁడఁ గా"నని పల్కె వెండియున్. |
అసువులు పోవునంతవఱ కా పతి యేగెనుగాని పాప మే కసుతవియోగదుఃఖితుఁడు, క్ష్మాపతిదేహము భూప్రజార్థమై యసువుల నిల్పె, నాఁటి దివసాంతమునన్ యువరాజుమేనిలో నసృగుదితప్రవాహవలయంబులలో మలుసంజ వొల్చెఁబో! |
నటశివ సాయంసంధ్యా చ్ఛటాఘటానూపురమణిసంభవకాంతి స్ఫుట 'చిట చిట చిట' నినదో ద్భటకనకము విజయవాటి వర్షము కురిసెన్. |